CARMINA MACARONICA SELECTA

"Quid contentandum nisi contentamus amigos? / Hoc mihi servitium facias, tu deinde comanda, / nam, giandussa mihi veniat in culmine nasi, / ni pro te posthac Paradisos mille refudem", Baldus, V, 9, 295-298

sábado, 25 de septiembre de 2021

LA PRIMERA REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Traducción (IV)

 

Como el primero del nombre de Francisco orgulloso,              60

Y orgulloso a la par de su añejo apellido, Velasco,

Quien de Virrey de Cataluña tuvo antes cargo,

A fin de que el Duque de Osuna, del cual cierto antes supiera

Que entonces del Almirante venía en compaña y concordia,

Igual que la suya propia ocupe con siervos su casa,              65

Pues cuñado era el Duque y del Virrey el privado.

Un mensajero enviado a la ciudad de Sevilla

De Coria1 vino, quien una nueva trajo, a aquella

Diciendo que el Almirante gustaba de cierto en venirse.

Y en la tarde del día cuatro, el mes, de febrero2,                 70

Con esta nueva los sevillanos se ponen alegres,

La alegría en todos bulle, y el gusto rebosa.

Prepáranse raudos después a salir con mucho boato

Para el recibimiento de tan alto príncipe digno.

Entonces impresas fueron con celo cédulas ciento,              75

Con que a muchos invita a salir a los campos Velasco,

Queriendo que al Almirante reciban con gran homenaje.

De la entrada al fin llegó la alegre jornada,

Y apenas sonó de aquella tarde la hora segunda,

Cuando por fuera los muros corría un tropel incontable:      80

Corrían hombres, del mismo modo corrían mujeres,

Corrían frailes, corrían de toda clase los clérigos;

Bien de estudiantes, bien de muchachos yendo a la zaga,



________________________________________

1 Coria del Rio, pequeña población cercana a Sevilla.

2 Las crónicas de Aldana y de Matute presentan esta fecha como la de la entrada del almirante en Sevilla, mientras que el autor de PM1 la presenta como indefinidamente anterior (cf. v. 78) a la de la verdadera entrada. A menos que el autor yerre o emplee un cómputo inclusivo, la entrada debió producirse el día siguiente, viernes 5, pues los festejos se celebraron el sábado 6 y el lunes 8.


LA PRIMERA REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Edición crítica (IV)

 

Tuncque suam pariter disponit nobilis alter,

Sicuti primerus Francisci nomine gaudens,             60

Atque Velasco simul gaudens cognomine auito,

Ante Catalanae Virreyis functus honore,

Vt Dux Ossunae, quem certe nouerat ante

Tunc Almiranti socium iunctumque venire,

Sicut ei propriam cum seruis occupet illam,           65

Nam cuñadus erat Dux et Virreyis amicus.

En mensagerus Seuillae missus ad vrbem

Ex Coria venit, nueuam qui traxit, ad illam

Certe Almirantem dicens gustare venire.

Hocque die quarta Febreri, in tempore tardis,        70

Hac Seuillani nueua ponuntur alegres,

Laetitia et totis bullit, gustusque rebosat.

Inde parant celeres cum grandi exire boatu

Ad recebimentum tam grandi principe dignum.

Tunc impressa fuit cum cura zedula multa,            75

Qua inuitat multos campos exire Velasco,

Grandi Almirantem cupiens vt honore recibant.

Entradae ecce dies tandem llegauit alegris,

Eius et insonuit tardis vix hora secunda,

Cum muros extra currebat maxima turba:            80

Currebant homines, currebant atque mugeres,

Currebant fratres, currebat clerigus omnis;

Tum studiantorum muchachorumque sequentum,




___________________________________________________________

60 LVCAN. 8, 128 #nomine gaudens# MANIL. 2, 830 proprio quia #nomine gaudet# 61 OV. met. 9, 708-709 #auitum# / #nomine# 62 IVV. 11, 87-88 #honore# / functus 63 OV. met. 8, 23 nouerat ante 74 OV. trist. 2, 1, 133 #principe dignum# 80 VERG. Aen. 6, 611; MANIL. 1, 777 #maxima turba est# FOL. Baldus T XVIII 453-454 turba uilanorum, uelut est sua semper usanza, / sparpagnata ruit, caelumque sbraioribus implet

___________________________________________________________

79 secunda A : fecunda Archiv. Hisp.


sábado, 18 de septiembre de 2021

LA PRIMERA REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Traducción (III)

 

Pregona cercanas, mandándolo esto así el Cabildo,         35

Que quiere celebrar la venida del gran Almirante;

Esto mismo señalan tambores dando sonido.

Ahí empezaron con varas los carpinteros en regla a

Medir en la plaza1 el sitio que coger apetecen,

Y con mucho dinero a pagar el sitio tomado.                  40

Luego traen tablas, bigas, palos y sogas,

Sierras a cientos, cordeles, y azuelas posteriormente;

Barrenas, clavos, y unos de diente agudo martillos,

Y palanquetas a fin de hacer en hondo los hoyos.

Bulle la obra: largos tablados en orden notable              45

A armar comïenzan los tales, tablas y palos ligando.

Unos cavan en tierra, otros palos hincan en ella,

Unos con sogas palos con palos derechos los atan,

Otros al par barrenan tablas, y clavan las mismas.

Por todo lo que es la plaza voces y golpes sonaban;       50

Bien de martillos, bien de algunos palos caídos

Hay un estruendo que a todos el seso atolondra y oído.

Como remate, de andamios cercan y de balcones

Pintados la plaza, y para acabar, unas puertas le dejan.

En tanto he aquí que su casa dispone con máximo adorno 55

El generoso Marqués de Pozoblanco2, el nombre

Suyo que es Francisco, y es su apellido Velasco,

Por que así el Almirante en camino posara en aquélla;



__________________________________________________

1 Estas obras se realizaron en la plaza de San Francisco (véase aquí 4. 1)

2 cf. Flores, f. 5v.: "Ampliando con obras, y deseos / la prevenida esttancia de su albergue / se combida el Marques de Pozoblanco / para hospedar tan generoso huesped". Señala Aldana y Tirado que el marqués acogió al almirante en sus casas llamadas del Corso (véase aquí 4. 1).

LA PRIMERA REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Edición crítica (III)

 

Praegonat fieri, sic hoc mandante Cabildo,              35

Magni Almirantis celebrare volente venidam;

Hoc mismum monstrant tambores dando sonidum.

Tunc carpinteri empesarunt ordine varis

Medire in plaza sitium, quem cogere vellent,

Dinero et multo sitium pagare tomatum.                40

Inde trahunt tablas, bigas palosque sogasque,

Serras quam multas, cordeles, denique asuelas;

Barrenas, clauos, martillos dentis agudi

Atque palanquetas, faciant queis funditus hoyos.

Feruet opus: largos tablados ordine miro               45

Armare incipiunt, tablas palosque ligando.

Pars cauat in terra, palos pars hincat in illa,

Parsque sogis palos cum palis protinus atat,

Pars barrenat item tablas, et clauat easdem.

Plazam per totam voces golpesque sonabant;       50

Tum martillorum, palorum tumque cadentum

Fit sonitus, cunctis sensus qui atolondrat et aures.

Andamijs tandem cercant, balconibus atque

Pintadis plazam, portas et denique dexant.

Interea ecce casam disponit maximo adorno        55

De Pozoblanco generosus Marchio, nomen

Cui dat Franciscus, cognomen datque Velasco,

Vt sic Almirans veniens possaret in illa;




______________________________________________________________________

38-54 FOL. Baldus T I 104-106 mille marangones super amplam ligna piazzam / tampellant, chiocchant propter fabricare stecatum. / trabacolas statuunt aptas ad cernere giostram 45 VERG. georg. 4, 169; id. Aen. 1, 436; AETNA 169 #feruet opus# 47 STAT. silu. 4, 3, 42 egestu penitus cauare terras 52 VERG. georg. 4, 79; ib. 4, 188; id. Aen. 2, 209; SIL. 4, 309 #fit sonitus# 57 OV. Pont. 2, 5, 41 cui dat Germania #nomen# id. Ib. 219 cui dat grauis Allia #nomen#

_____________________________________________________________________

43 agudi A : agudis Archiv. Hisp.


sábado, 11 de septiembre de 2021

LA DOBLE REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Traducción (II)

 

Así como el gran festejo que, siendo pocos los días           10

Pasados, Sevilla potente de honor en prenda les hizo,

La muy gustosa venida celebrando de aquéllos:

Sóplame, Musa mía, versos a grandes montones.

Cuando los sevillanos tuvieron cierto por cartas

Que el Almirante estaba en Marchena, enviar se proponen 15

Algunos allí, para que le hagan con gesto cumplido

Una visita llena de corteses palabras;

Y los envían los dos cabildos cual diputados

Por separado, a fin de que en su nombre le digan

Que sea bien aquél a nuestras tierras venido1.                  20

Los diputados contentos al punto emprendieron viaje,

Y una embajada a Grande tal presentaron pulida.

El Almirante la honra rendida en alto concepto

La estima, y en rostro lo muestra y en sus cordiales palabras:

Que se dispone a pagar la visita les dice, partiendo            25

A la ciudad de Sevilla, y los despide por último.

A Sevilla regresan, y a la sazón Seglar el Cabildo

Los juegos vota de las cañas y fiestas de toros.

Suma de dinero después señalando la dieron

A uno que en comisión de las fiestas entonces a cargo,      30

Luego de puestas bolillas de voto en bufete apropiado,

Declaran, dándole a éste pleno poder de las fiestas2.

Por toda la villa en hora tal pregonero marchaba,

Y dos tambores; fiestas él a fuerza de voces


______________________________________________________________

1 Sobre esta diputación véase aquí 4. 1.

2 Se deduce del romance de Flores que tal personaje fue el marqués de Paterna (cf. f. 5v.: "Sevilla en fin, sabiendo que heroe tanto / con su illusttre presencia honrarla quiere / a su triunfo desttina en sacrificio / juegos de Circo en las vottibas Reces. / Nombran por Diputado al Valeroso / de Patterna marques, el qual procede / de modo que el aciertto de elejirle / en cada paso ( avn ciendo summo) crece. / Dispone prevenciones numerosas / con provida cordura el Asisttente / marques de Valhermoso, y es basttante / que el las discurra, para que se aciertten".)

LA PRIMERA REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Edición crítica (II)

 

Grandeque festejum quod paucis ante diebus           10

Passadis Seuilla potens illis pro munere fecit,

Gustosam multum illorum celebrando venidam.

Sopla, Musa, mihi versus montonibus amplis.

Cum Seuillanis cartis constaret apertis

Esse Almirantem Marchenae, mittere tentant           15

Marchenam quosdam, faciant qui fronte benigna

Illi visitam llenam cortece loquela;

Atque Cabildorum mittunt pro parte duorum,

Vnumquodque suos, proprio qui nomine dicant,

Sit bene quod nostras ad terras ille venidus.           20

Illi contenti ad punctum fecere viagem,

Atque embaxadam illi donauere pulidam.

Almirans honram factam pro munere grandi

Aestimat, et rostro monstrat blandisque palabris:

Se pagaturum visitam dicit, eundo                         25

Vrbem Seuillae, despidet denique et illos.

Seuillam redeunt, et tunc Seglare Cabildum

Cañarum ludos, tororum festaque votat.

Dineri sumam mox señalando dedere

Cuidam, festarum cui tunc committere curam,       30

Votorum missis solito in bufete bolillis,

Declarant, plenum festarum dando poderem.

Vrbem per totam tunc praegonerus adiuit,

Tamboresque duo; festas is vocibus altis




________________________________________________________________________

10 DE ROSIS NASCENTIBVS 47 sed bene quod paucis licet interitura #diebus# TIBVLL. 3, 18, 2 Ac uideor paucos ante fuisse dies 11 OV. Pont. 4, 10, 15; MART. 12, 9, 3 #pro munere# 16 PROP. 1, 10, 23-24 ingrata #fronte# negaris, / ...benigna cadant 18 LVCR. 4, 550; OV. met. 11, 287; id. fast. 3, 209; ib. 4, 301; id. trist. 5, 11, 23; id. Pont. 2, 1, 17 #pro parte# 19 VERG. Aen. 1, 277 #suo de nomine dicet# OV. met. 15, 595 ; STAT. silu. 1, 4, 121 #nomine dicam# MANIL. 2, 830 #proprio quia nomine# 20 VALER. 7, 437 quid, precor, in #nostras# uenisti, Thessale, terras? 33 PROP. 2, 23, 31 #per totam# ...urbem 34 SIL. 16, 397 #uocibus altis#

________________________________________________________________________

17 cortece A : cortese Archiv. Hisp. 33 tunc A : tuns Archiv. Hisp.

sábado, 4 de septiembre de 2021

LA PRIMERA REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Traducción (I)

 

POEMA MACARRÓNICO 


              DONDE LA ENTRADA DE LOS EXCELENTÍSIMOS SEÑORES 


ALMIRANTE DE CASTILLA Y DUQUE DE OSUNA 


EN LA CIUDAD DE SEVILLA EN LATINAJOS SE PINTA 


AL PAR QUE LOS REGOCIJOS Y FIESTAS OFRECIDAS POR LA MISMA CIUDAD 


EN ESTILO MACARRÓNICO SE DESCRIBEN 





Ahora, Musa mía, deja de hilar graves versos,

Y un poquito chancera algún juguete compón tú,

Y alguna que otra poesía hecha a base de macarrones,

O bien fraguarla procura llena de latinajos,

Pues a ti materia abundante y campo patente                     5

Te ofrece gustosa en la ciudad de Sevilla la entrada

Del noble aquél, del que la Fama canta en el orbe

Ser caballero digno del honor de Almirante,

Y del Duque de Osuna1, quien le vino en compaña,



________________________________________________

1 Sobre la identidad de estos personajes véase aquí 4. 1.


LA PRIMERA REDACCIÓN DEL "POEMA MACARRONICUM" DE 1700: Edición crítica (I)

 

POEMA MACARRONICVM                             a


IN QUO INGRESSVS EXCELLENTISSIMORVM SEÑORVM                  b


ALMIRANTIS CASTILLAE ET DVQUIS OSSVNAE                    c


IN CIVITATEM SEVILLAM LATINAJIS PINTATVR                      d


SIMVLQUE REGOCIJI ET FESTA ILLIS AB EADEM CIVITATE FACTA e


MACARRONICO STYLO DESCRIBVNTVR                                   f





Nunc, mea Musa, graues dexa componere versus,

Et chansera parum quendam compone juguetem,

Atque poesiam de macarronibus hecham,

Siue latinajis plenam fraguare procura,

Nam tibi materiam grandem campumque patentem          5

Offert gustosus Seuillae ingressus in vrbem

Nobilis illius, quem cantat Fama per orbem

Esse cauallerum Almirantis nomine dignum,

Et duquis Ossunae iunctus qui venit eidem,




_____________________________________________________________________

1 PROP. 2, 1, 35; OV. Pont. 4, 13, 13 #mea Musa# || HOR. serm. 1, 10, 54 non ridet uersus Enni grauitate minores 5 LVCR. 1, 191 quicque sua de #materia# grandescere alique || STAT. Ach. 1, 709 #campumque patentem# 7 OV. epist. 19, 147 #nobilis# ille || LVCAN. 4, 574 #Fama per orbem# FOL. Baldus T XIX 50 quorum iam totum cantabat #Fama per orbem# 8 OV. trist. 5, “7b”, 45 #nomine digni# 9 STAT. silu. 5, 1, 14 quique uenit iuncto mihi semper Apolline Caesar || MART. 14, 148, 2 iunctae nos tibi uenimus sorores

___________________________________________________________________________________

a supra praebet A Número 1º