CARMINA MACARONICA SELECTA

"Quid contentandum nisi contentamus amigos? / Hoc mihi servitium facias, tu deinde comanda, / nam, giandussa mihi veniat in culmine nasi, / ni pro te posthac Paradisos mille refudem", Baldus, V, 9, 295-298

sábado, 24 de septiembre de 2022

El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Traducción (VI)

 

Hércules viendo espectáculos bellos para sus ojos,

Ya ablandado como manteca en tiempo de estío,

Tal a Venus le dice gimiendo: "nutricia Pastóforos1,        100

Perdóname, admito que he tenido vacío el meollo2;

Daca3 tu mano, y, dada tu venia, nos uniremos

Ya a nuestro numen hermano". Así una tropa de dioses

Y un coro de ninfas se juntaron en buena compaña

A los ciudadanos, y luego que volvióse a la villa            105

El Almirante, y que dijo "adiós" en ameno discurso,

Ya despidiéndose, todos en la orilla exultantes

A voces unísonas fueron a cantar: "¡Io triumphe!4"



_________________________________________

1 Epíteto de Afrodita, "que lleva la cortina del lecho nupcial" (cf. ap. de fuentes).

2 Cf. glosario s.u. 'meollus'.

3 Cf. glosario s.u. 'daca'.

4 Esta era la exclamación de los soldados y de la masa durante el desfile de las tropas y del general victorioso en su camino a través de Roma al Capitolio, episodio culminante de la celebración del triunfo.

El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Edición crítica (VI)

 

Hercules aspiciens pulchra espectacula visu

Iam veluti butyrum aestivo tempore blandus,

Sic Veneri fatur plorans: "Pastophoros alma,         100

Parce mihi, vacuum fateor me habuisse meollum;

Daca manum, veniaque data, comitemur, amabo,

Iam socium nobis numen". Sic tropa deorum

Nimpharumque chorus se coniunxere sodales

Civibus, et postquam sese convertit in vrbem       105

Almirans, gratoque tulit sermone "valete",

Se iam despidens, omnes in littore ovantes

Vocibus vnisonis cantarunt "Io triumphe!"




________________________________________________________________________

99 MART. 2, 78, 1 aestiuo serues ubi piscem #tempore# quaeris? 101 MART. 7, 93, 7 sed iam parce mihi 102 HOR. ars 264 et data Romanis uenia est indigna poetis 103 OV. met. 3, 611-612 et sensi et dixi sociis: “quod numen in isto / corpore sit, dubito; sed corpore numen in isto est!” 104 HOR. carm. 1, 1, 31 Nympharumque leues cum Satyris chori SIL. 4, 691-692 Eridanus cursus, Nympharumque intima maestus / impleuit #chorus# attonitis ululatibus antra 105 VERG. Aen. 2, 191-192 conuertant!... / #in urbem# LVCAN. 3, 372-373 #ad urbem# / haud trepidam conuertit iter 107 PROP. 3, 9, 53 #litore ouantis# 108 HOR. epod. 9, 18-1 Galli canentes Caesarem / hostiliumque nauium portu latent / puppes sinistrorsum citae. / Io triumphe

________________________________________________________________________

100 Pastophoros correxi cf. gr. παστοφόρος ANTH. App. 40 : Pastophores edd. 102 daca manum PazBAE : data manum Torres 104 coniunxere PazBAE : conciunxere Torres 105 convertit Paz : convetrit BAE

sábado, 17 de septiembre de 2022

El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Traducción (V)

 

Presa del miedo, sufre Venus soponcios de muerte;

Va desmayada a caer; de corrientes aguas Neptuno1,

Negriazuladas sus barbas, salta alto en vista del hecho,        80

En medio de ellos poniendo su diestra y sañudo tridente.

El Almirante, entre tanto, cumplimentado es en Cádiz.

Nadie había, cuya piedra en el rollo2 tiene Écija,

Que gatatumba no hiciera, y tampoco qualque3 regalos

Faltaron en grato signo de un amor infinito.                        85

Llueve la farsa en redor, repetida la música rueda.

Mas ya el Almirante ganas de subir a la nave

Muestra en que con magno aparato el ánglico Eylmer

Entre brindis constantes, tiros y platos sabrosos

Tratándolo está cortesano, y a su comitiva regala.              90

Y mientras aquéllos solázanse ufanos a bordo, por fuera

He aquí que Nereidas sobrenadan en líquidas ondas,

Ansiosas de festejar también a esta gente gallarda,

Y de villancicos un número hicieron sonoros.

Apenas llegó el dulce son adonde la riña de dioses             95

Quedara parada, cuando cesan la cólera de Hércules,

Desmayo de Venus, la desazón de Neptuno; y el fiero



______________________________________________

1 Neptuno, como dios de los mares, es la tercera divinidad en discordia. No hace muchos años se colocaba un figurón suyo y otro de Hércules sobre las murallas de la ciudad en época de Carnaval.

2 Cf. glosario s.u. 'rollus'.

3 Cf. glosario s.u. 'gatatumba', 'qualque'.

El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Edición crítica (V)

 

Rapta timore Venus patitur soponcia mortis,

Desmaiata cadit; fluidis Neptunus ab vndis

Caeruleis barbis, his visis, insilit altus,                      80

In medium ponens dextram saevumque tridentem.

Interea Almirans cumplimentatur in vrbe.

Nullus erat, quorum petram tenet Ezija rollo,

Qui gatatumbam non faciat, nec qualque regali

Deffecere in gratum signum ingentis amoris.            85

Vndique farsa pluit, repetitaque musica rodat.

Iam vero Almirans ganas ascendere navim

Ostendit, qua magnu apparatu Anglicus Eylmer

Brindibus assiduis, tiris dapibusque sabrosis

Cortesanus eum tractat, comitesque regalat.           90

Dumque illi laeti in navi solasantur, ad extra

Ecce supernatant humidis Neraeides vndis,

Gallardam gentem quoque festejare volentes,

Et villancicos quosdam cecinere sonoros.

Vix dulcis sonitus venit quo riña deorum                 95

Manserat indemnis, cum cessant Herculis ira,

Deliquium Veneris, Neptuni cura; sed atrox




____________________________________________________________________

79 SIL. 4, 587 gramina summa manu #liquidisque# emergit #ab undis# 80 STAT. Theb. 9, 415 pectora caeruleae riuis manantia barbae || VALER. 6, 209 insilit excusso uictor duce. Risit ab #alta# 81 LVCAN. 7, 366 #in medium# dabimus? paucas uictoria dextras || PERS. 3, 107 tange, miser, uenas et pone in pectore dextram || VERG. Aen. 1, 138; VALER. 1, 115 #saeuumque tridentem# 85 VERG. georg. 2, 476 quarum sacra fero ingenti percussus #amore# || OV. trist. 4, 3, 28 detque tuus maesti signa doloris amor SIL. 13, 118 grata Medusaei signa, tenetis, equi 92 OV. met. 13, 899 discedunt placidisque natant #Nereides undis# 95 OV. ars 2, 284 commendet dulci qualiacumque sono HOR. carm. 2, 13,38 dulci laborem decipitur sono 96 OV. am. 3, 6, 36 Herculis irata fracta querere manu

___________________________________________________________________

85 deffecere edd. 92 Neraeides edd.


viernes, 9 de septiembre de 2022

El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Traducción (IV)

 

Donosa Venus1: "¿No sabes que a gloria del Almirante

Se hace fiesta obsequiosa? ¿su celebérrima fama

No llegó hasta tí? ¿el augusto nombre de numen

Tan grande no oíste jamás? ¿ir, pues, adónde, energúmeno, 60

Por lana piensas, si al final saldrás trasquilado2?"

"¿Trasquilado yo? -dice aquél- ¿no me vio de cierto África

Desquijarar un león mayúsculo entre mis manos3,

Y a hierro y fuego cortar a la Hidra cien las cabezas?

¿El Ménalo a la pie de bronce cazar en carreras ligera         65

No me vio, y su frente sin los cuernos dorados?

¿El Erimanto no viome vencer jabalí vigoroso?

¿Egipto a Busiris vencido y al gigante de Anteo

Libia ahogado no lo vio? ¿por qué te aventuras,

Hija de tierna espuma del mar, a ponerte conmigo4?         70

¿Las estinfálidas yo no..." "¡a callar, fanfarrón engreído!

-Dice ella interrumpiéndolo- ¿acaso ignoramos que aquéstas

Y más que cuentan de tí los poetas, y que declaran

Tus hazañas, de otros son? ¡embocar pretendías

Tal patarata5!" Hablaba él: la voz quedó en su garganta    75

Pegada de furia rabiosa; pero a los astros manopla6

Eleva, como si pudiera hundirla en la tierra.



_____________________________________________________________

1 No resulta casual la elección de Venus como interlocutora del mítico fundador de la ciudad. Sobre su relación con Cádiz cf. Las glosas autógrafas del emblema macarrónico otiositas vitanda n. 5.

2 Cf. glosario s.u. 'trasquilatus'.

3 Hércules, ofendido, inicia aquí una relación de sus "trabajos", inspirada en la que hace el moribundo Alcida en OV. met. 9, 176-204. En el Baldus aparece otra enumeración de este tipo (cf. ap. de fuentes y Call. vv. 23-31).

4 Cf. glosario s.u. 'ponere(se)'.

5 Cf. glosario s.u. 'patarata'.

6 Cf. glosario s.u. 'manopla'.


El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Edición crítica (IV)

 Pulchra Venus: "Nescis quod in Almirantis honorem

Obsequiosa fiat festa? illius inclyta fama

Nonne ad te venit? nomen venerabile tanti

Numinis audisti vnquam? quo ergo, barbarus, ire      60

Pro lana cogitas, si trasquilatus abibis?"

"Trasquilatus ego? -ille ait- non me Africa vidit

Ingentem manibus desquixarare leonem?

Ferro et face Hydrae centum castrare cabezas?

Maenalus Aeripedem cursu cazare ligeram               65

Non vidit frontemque eius sine cornibus auri?

Non Erimanthus aprum vidit me vincere fortem?

Busiridem Aegiptus victum, Anthaeum gigantem

Libya suffocatum non videre? quid audes,

Nata maris tenera spuma, te ponere mecum?          70

Non ego Stymphalides..." "Tace, fanfarrone superbe,

-Illa interrumpens ait- an nescimus et ista

Pluraque quae vates de te fabulantur, et aiunt

Gesta fuisse, aliorum esse? embocare volebas

Has pataratas!" Ille loqui: vox gutture mansit          75

Pegata ob rabidam furiam; sed ad astra manoplam

Eleuat, vt si illam sub terris hundere posset.




_____________________________________________________________________

59 LVCAN. 9, 202; OV. ars 3, 407; id. trist. 1, 8, 15; id. Pont. 2, 3, 19; SIL. 6, 548 #uenerabile# nomen 63 FOL. Baldus T XIX 360 qui Nemeae uasta premeret uirtute #Leonem# 64 VERG. Aen. 4, 626 qui face Dardanios ferroque sequare colonos 65-66 FOL. Baldus T XIX 362 qui ceruam doras cornas mutilaret habentem 65 VERG. Aen. 6, 802 fixerit #aeripedem# ceruam licet, aut Erymanthi 66 OV. met. 7, 161; ib. 10, 271 #cornibus aurum# 67 OV. epist. 9, 87 ut Tegeaeus aper cupressifero Erymantho 68-69 FOL. Baldus T XIX 372 qui procul Antaeum suspensum matre fogaret 68 OV. met. 9, 183-184 Busirin domui? saeuoque alimenta parentis / Antaeo eripui? 70 OV. fast. 4, 62 a spumis est dea dicta maris || LVCR. 4, 343 ponere nobiscum credas gestumque imitari 75 OV. met. 2, 483-485 posse loqui eripitur: uox iracunda minaxque / plenaque terroris rauco de gutture fertur; / mens antiqua tamen facta quoque mansit in ursa

_____________________________________________________________________

62 non correxi : inon edd. 70 mecum PazBAE : necum Torres


sábado, 3 de septiembre de 2022

El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Traducción (III)

 

Disparan, digo, excepto las que manda la Galia,             35

Nación que del Almirante no quiere verse devota.

Pero cayó la fortuna1: a tierra y al puente Suazo

Hércules pasa venido de lejanas regiones,

Con piel y porra, de birliquibirloque2 por arte.

Oyó el fragor y pregunta en vilo: "¿Qué zangamalango3, 40

Mis columnas vejando, osado tendrá la urbe en presa?

¿Se trata -dice- de Brito4? ¿aquél todavía no olvida

Que vinos bebió tiempo ha con mi sudor cultivados?

¿Acaso viene el Galo cantando con armas triunfantes

Las gestas de su nación tan cacareadas doquiera?"        45

"¿Qué Brito? ¿qué Galo?" tal un capataz del campo pregunta,

Y toda la gallofa a Hércules chisma5 al oído.

Con nueva tal azorado, en iras espumeantes

El dios ardió diciendo: "¿Qué tamaña -¡diablos!-

Y atroz fantasía de vuestros caletres6, ariscos de Cádiz,  50

Se enseñorea? ¿son aquestos tiempos de fiestas?

¿Esto y aquello no miráis y lo que confío

En otras manos? a demoler iré por entero

La villa, y piedra sobre piedra no dejaré7. Exigiremos

De la necedad castigo, iré y actuaré; ¿qué ha de hacerse 55

Padre de las Tespíadas8?" Sale a su paso parlera



___________________________________

1 Cf. glosario s.u. 'fortuna' y aquí 2. 4. 1. 7

2 cf. glosario s.u. 'birliquibirloque'.

3 Cf. glosario s.u. 'zangamalangus'.

4 El único de los Britos consultados que puede encajar aquí cronológicamente es Francisco Freire Brito, historiador y militar portugués, n. en Carucho y m. en Lisboa (1620-1692).

5 Cf. glosario s.u. 'gallofa', 'chismare'.

6 Cf. glosario s.u. 'phantasia', 'caletre'.

7 Reminiscencia neotestamentaria (cf. ap. de fuentes), cuya inclusión fuerza un verso hipermétrico.

8 Referencia jocosa al rey Tespio, con cuyas cincuenta hijas se acostó el héroe.

El "poema macarronicum" de Merlinus sobre la entrada en la ciudad de Cádiz del Almirante de Castilla: Edición crítica (III)

 

Disparant, inquam, exceptis quas Gallia mandat,        35

Gens Almiranti nollens deuota videri.

Sed fortuna fuit: terram Pontemque Suazi

Hercules ingreditur longis traiectus ab oris

Pelle et porra, birliquibirloque per artem.

Audiuit strepitum, rogitat: "Quis zangamalangus,       40

Columnis spretis, audax invaserit vrbem?

Estne -inquit-, Brito? Nondum obliviscitur ille

Vina bibisse meo olim cultiuata sudore?

Anne venit Gallus cantans victricibus armis

Gesta suae gentis tam cacareata per orbem?"            45

"Qui Brito? qui Gallus?" ait capatazius agri,

Atque illi totam gallofam chismat ad aures.

Talibus auditis, rabidas conmotus in iras

Hercules exarsit dicens: "Quae tanta, diablos!

Indomiti cives, vestros insana caletres                       50

Phantasia capit? festarum tempora sunt haec?

Non miratis et istud et illud, quaeque relinquo

In digitis alijs? ibo subvertere totam

Vrbem, nec lapidem supra lapidem dexabo. Requiram

Stultitiae poenas, vadam et faciam; quid agendum     55

Thespiadum genitor?” Sese offert obvia dicens



_______________________________________________________________________

35 MART. 6, 73, 5-6 aspice, quam certo uidear non ligneus ore / nec deuota focis arma geram 37 VERG. Aen. 7, 413 #sed fortuna fuit# ib. 3, 16-17 dum #fortuna fuit#. feror huc et litore curuo / moenia prima loco fatis ingressus iniquis 38 MART. 24, 1 si quis ades longis serus spectator #ab oris# 40 VERG. Aen. 9, 394 audit equos, audit strepitus et signa sequentum 41 PROP. 3, 8, 5 tu uero nostros #audax inuade# capillos 43 OV. met. 15, 331 uina bibisset 44 VERG. Aen. 3, 54 res Agamemnonias uictriciaque arma secutus 48-49 VERG. Aen. 7, 445 talibus Allecto dictis exarsit #in iras# OV. met. 5, 41 tum uero indomitas ardescit uulgus #in iras# 46 FOL. Baldus T XX 319 Fracassus dixit: “qui dii? quae Culfora? quod fas? 49-50 VERG. Aen. 2, 42 et procul 'o miseri, quae tanta insania, ciues?' 51 FOL. Baldus T I 1 #Phantasia# mihi quaedam phantastica uenit || OV. met. 8, 657 #tempore# festo id. fast. 5, 491 sed tamen haec tria sunt sub eodem #tempore# festa 54 VVLG. Matth. 24, 2; id. Marc. 13, 2; id. Luc. 21, 6 non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur FOL. Mosch. T I 220 fleuisset, staret non petra supra petram

_______________________________________________________________________

35 leuiter interpunxi post Gallia 40 ¿quis zangamalangus PazTorres : ¿Quis ¿zangamalangus BAE 44 anne Torres : an ne PazBAE 52 illud Paz : illus BAE 55 stultitiae Paz : stuitiae BAE 56 Thespiadum correxi : Threspiadum edd.