CARMINA MACARONICA SELECTA

"Quid contentandum nisi contentamus amigos? / Hoc mihi servitium facias, tu deinde comanda, / nam, giandussa mihi veniat in culmine nasi, / ni pro te posthac Paradisos mille refudem", Baldus, V, 9, 295-298

sábado, 17 de agosto de 2019

GLOSARIO DE LA MACARRONEA DE FRANCISCO PACHECO: C-E



cabalis, adj.: “cabal”.
nom.sing.masc.: căbālis pach. 360
cabalisteus, adj.: “cabalístico”.
ac.pl.masc.: căbălistēos pach. 432
Posible neoformación latina macarrónica de Pacheco a partir del atestigado Cabbalistae, “especialistas en la Cábala”.
caballus, sust.: “caballo”.
abl.pl.: căballis pach. 411
cabestrus, sust.: “El ramál ò cordél que se ata à la cabezada de la caballería para llevarla de él, o para atarla à la parte donde se quiere tener assegurada (cf. Aut. s.u. 'cabestro')”.
abl.sing.: căbestro pach. 311
cacareare, v.: “cacarear”.
part.pte.ac.pl.fem.: cācārentes pach. 532
Macarronismo de conjugación heteróclita.
cachondus, adj.: “dominado de apetito venéreo (cf. DRAE 1884, s.u. 'cachondo, da')”.
abl.sing.masc.: căchondo pach. 302 ac.pl.fem.: căchondas pach. 529 ac.pl.masc.: căchondos pach. 592
cadaño, adv.: “cada año”.
adv.: cădāño pach. 520
cada vnus, pron.distrib.: “cada uno”.
nom.sing.fem.: cāda ūna pach. 264
cagare, v.: “cagar”
gerund.gen.: căgandi pach. 1
caida, sust.: “caída”.
gen.sing.: căīdae pach. 190
cairus, sust.: “Voz de la Germanía. Lo que gana la muger pública con su vil exercicio (cf. Aut. s.u. 'cairo')”.
ac.sing.: cairum pach. 30, 223
calambre, sust.: “calambre”.
nom.sing.: călambre pach. 134
calandria, sust.: “calandria”.
nom.sing.: călandrĭa pach. 570
calle, sust.: “calle”.
nom.pl.: calles pach. 240
Macarronismo semántico.
calleja, sust.: “calleja”.
abl.sing.: callēgis pach. 222
calloncus, adj.: “callonco”.
ac.pl.fem.: calloncas pach. 275
Voz no atestiguada en los diccionarios. Sí aparece en la Sátira de Pacheco, vv. 275-276: “Su garañón á Juno hizo el becco, / aunque era más callonca que una cabra”), con el evidente sentido de “lascivo”. La he encontrado como sustantivo en la acepción de prostituta de baja estofa en el Discurso de Ingreso a la RAE de D. Arturo Pérez-Reverte, titulado El habla de un bravo del siglo XVII: “La iza es, con perdón, más puta que la Caba Rumía; pero eso sí: cumplidora, limpia, ambladora y muy buena (muy godeña) en el oficio trotón. No como las trongas, abadejos y calloncos que trabajan para rufeznos traspillados (y tal vez la palabra callonco haya llegado hasta nuestros días abreviada en callo, a veces acompañada del adjetivo verbenero: callo verbenero)”.
camareta, sust.: “La pieza pequeña donde se suele poner la cama. Es voz antigua (cf. Aut. s.u. 'camareta')
abl.pl.: cămārētis pach. 92
canalla, sust.: “La gente baxa y ruin, de viles procedéres, y própia para causar daños y alborotos (cf. Aut. s.u. 'canalla')”.
dat.sing.: cănallae pach. 215 voc.sing.: cănalla pach. 341
canton, sust.: “cantón” (cf. Aut. s.u. 'cantonera': Se llama también la muger perdida y pública, que anda de esquina en esquina provocando a pecar. Díxosse assí, porque andan siempre de cantón en cantón para estar a la vista y servir más fácilmente de tropiezo a los que passan”).
abl.sing.: cantōne pach. 518
carcajada, sust.: “carcajada”.
ac.pl.: carcājādas pach. 249
carcaje, sust.: “carcaj”.
ac.sing.: carcāje pach. 253
carcoma, sust.: “carcoma”.
voc.sing.: carcōma pach. 138 nom.sing.: carcōma pach. 439
carga, sust.: “carga”.
ac.pl.: cargas pach. 96
carne, sust.: “carne”.
abl.sing.: carnĕre pach. 454
Peculiar declinación motivada por la necesidad métrica y el influjo analógico del lat. caro, carnis.
carneceria, sust.: “carnicería (cf. Aut. s.u. 'carnicería': “en lo antiguo se decía carnecería”)”.
nom.sing.: carnĕcĕrīa pach. 94
carta, sust.: “carta”.
ac.pl.: cartas pach. 484
Macarronismo semántico.
cartapacium, sust.: “cartapacio”.
ac.n.pl.: cartāpācĭa pach. 429
carreare, v.: “v.a.ant. Lo mismo que ACARREAR (cf. DRAE 1780, s.u. 'carrear')”.
inf.pte.act.: cărrĕāre pach. 312
casa, sust.: “casa”.
nom.sing.: căsa pach. 90, 221 ac.sing.: căsam pach. 375
Macarronismo semántico.
casilla, sust.: “Germ. Casucha de mancebía; “botica” o “tienda” de ramera (cf. Lexmarg. s.u. 'casilla')”.
abl.pl.: căsillis pach. 221 abl.sing.: căsilla pach. 238
causare, v.: “causar”.
pto.pte.act.nom.sing.masc.: causans pach. 197 pto.pte.act.abl.sing.fem.: causante pach. 259 pte.ind.: causat pach. 214, 255 pte.subj.: causet pach. 249 inf.pte.act.: causāre pach. 495
Macarronismo semántico.
cecam et mecam, loc.: “andar vagando ociosa e inútilmente de una parte a otra (cf. DRAE 1817, s.u. 'andar de ceca en meca')”.
ac.sing.: cēcam et mēcam pach. 266
Macarronismo de locución, et cecam et mecam “de ceca en meca”.
celestina, sust.: “celestina”.
ac.pl.: cĕlestīnas pach. 493
celosus, adj.: “celoso”.
nom.sing.masc.: cēlōsus pach. 532
ceñus, sust.: “ceño”.
nom.sing.: cēñus pach. 465
cercadus, part.pas.: “cercado”.
nom.sing.fem.: cercāda pach. 33
cercare, v.: “cercar”.
pte.subj.: cerquet pach. 622
ciegus, adj.: “ciego”.
ac.sing.fem.: ciegam pach. 257
cincha, sust.: “cincha”.
nom.sing.: cincha pach. 543
cipresus, sust.: “ciprés”.
ac.pl.: cĭprēsos pach. 589
Macarronismo de declinación heteróclita.
clauel, sust.: “clavel”.
abl.sing.: clāuēle pach. 563
cobrare, v.: “cobrar”.
pte.subj.: cobret pach. 463
cogere, v.: “cojer”.
pte.ind.: cōgent pach. 585
cola, sust.: “cola”.
ac.sing.: cōlam pach. 204
colcha, sust.: “colcha”.
nom.sing.: colcha pach. 595
colchon, sust.: “colchón”.
abl.sing.: colchōne pach. 289
comadrega, sust.: “comadreja”.
abl.pl.: cŏmādrēgis pach. 91
comentus, sust.: “Explicación, glossa, exposición ù declaración de lo que está confuso y poco inteligible (cf. Aut. s.u. 'comento')”.
ac.pl.: cŏmentos pach. 108
começon, sust.: “comezón”.
nom.pl.: cŏmēçōnes pach. 133
comilonus, adj.: “comilón”.
voc.sing.fem.: cŏmĭlōna pach. 138
comprare, v.: “comprar”.
inf.pte.act.: comprāre pach. 502
conceptus, sust.: “concepto”.
ac.pl.: conceptos pach. 443
condessa, sust.: “condesa”.
ac.pl.: condessas pach. 517
conjurus, sust.: “conjuro”.
nom.sing.: conjūrus pach. 441
connectare, v.: “conectar”.
inf.pte.act.: connectăre pach. 102
consejare, v.: “Lo mismo que Aconsejar. Es voz antiquada (cf. Aut. s.u. 'consejar')”.
pte.ind.: consējat pach. 362
consejus, sust.: “consejo”.
ac.sing.: consējum pach. 368
contaminare, v.: “contaminar”.
pte.ind.: contāmĭnat pach. 159
La regresión del acento ha de explicarse por necesidades métricas.
contare, v.: “contar”.
inf.pte.act.: contāre pach. 41
Macarronismo semántico, cf. latín contare “interrogar”.
contraltus, sust.: “contralto”.
abl.sing.: contraltu pach. 69
conuidare, v.: “convidar”.
inf.pte.act.: conuīdāre pach. 11
copla, sust.: “copla”.
nom.pl.: cŏplae pach. 104 ac.pl.: cōplas pach. 433, 484
coplilla, sust.: “coplilla”.
ac.pl.: coplillas pach. 294
cordon, sust.: “cordón”.
abl.sing.: cordōne pach. 511
corneta, sust.: “corneta”.
nom.sing.: cornēta pach. 67
Macarronismo semántico.
corrus, sust.: “corro”.
ac.pl.: corros pach. 102
corte, sust.: “corte”.
abl.sing.: corte pach. 182
cortesanus, adj.: “Comedido, atento, urbáno, y cortés […] Vale tambien entendido, avisado, atento y discreto (cf. Aut. s.u. 'cortesano')”.
ac.pl.fem.: cortēsānas pach. 208 ac.n.pl.: cortēsāna pach. 601
Macarronismo semántico.
cosquillosus, adj.: “El que tiene cosquillas (cf. Aut. s.u. 'cosquilloso')”.
gen.sing.fem.: cosquillōsae pach. 507
cf. también Lexmarg. s.u. 'cosquilloso' (m.): “pija”).
costal, sust.: “Saco ò bolsa grande, que se hace de xerga, lienzo ù otro género, que sirve para echar en él trigo, cebada y otras muchas cosas, para llevarlas y trasportarlas de una parte à otra (cf. Aut. s.u. 'costal')”.
abl.pl.: costālibus pach. 96
Macarronismo semántico (cf. lat. costalis, “costal [término anatómico]”).
costumbrare, v.: “v.a.ant. Lo mismo que acostumbrar (cf. DRAE 1780, s.u. 'costumbrar')”.
pte.ind.: costumbrant pach. 494
costumbre, sust.: “costumbre”.
nom.pl.: costumbres pach. 123
coç, sust.: “coz”.
ac.pl.: cŏçes pach. 552
criança, sust.: “crianza”.
nom.sing.: crĭança pach. 124
crica, sust.: “coño (cf. Lexmarg. s.u. 'crica')”.
ac.pl.: crĭcas pach. 497
cruxire, v.: “crujir”.
part.pte.nom.sing.fem.: crūxens pach. 440
cuadernus, sust.: “cuaderno”.
ac.pl.: cuădernos pach. 442
cuerpus, sust.: “cuerpo”.
abl.sing.: cuerpo pach. 390
culada, sust.: “culada”.
ac.pl.: cūlādas pach. 115
culipica, adj.: “culípica”.
ac.pl.fem.: cūlĭpĭcas pach. 584
Neoformación macarrónica.
cumblezus, adj.: “El competidór en pretension de amór, ò rival de otro. Es voz antiquada, y la trahe Nebrixa en su Vocabulario (cf. Aut. s.u. 'comblezo,a)”.
ac.n.pl.: cumblēza pach. 536
Posible variante vulgar adjetival de “comblezo”.

çampoña, sust.: “zampoña”.
ac.pl.: çampōñas pach. 617
çapateta, sust.: “El golpe, ò palmada, que se da en el pié, ù zapato, brincando al mismo tiempo en señal de regocijo (cf. Aut. s.u. 'zapateta')”.
nom.sing.: çăpătēta pach. 18
cf. Pachecho, Sátira, v. 289: Tus musas no sabían zapatetas
çapatetisonus, adj.: “zapatetísono”.
ac.pl.masc.: çăpătētĭsŏnos pach. 102
Neoformación macarrónica a partir del sust. zapateta.
çarçaparrilla, sust.: “zarzaparrilla”.
nom.sing.: çarçāparrilla pach. 525
çarposus, adj.: “Lo que tiene zarpas (cf. Aut. s.u. 'zarposo')”.
nom.sing.fem.: çarpōsa pach. 125
çercus, sust.: “cerco”.
ac.pl.: çercos pach. 541
çoçobra, sust.: “zozobra”.
ac.pl.: çŏçobras pach. 598
çulla, sust.: “Hierba silvestre, que se cria en la Región Occidental de la Andalucia desde Cadiz a Tarifa […] es pasto mui apetecido de todo género de animal, y especialmente del ganado mayor (cf. Aut. s.u. 'zulla')”.
abl.sing.: çulla pach. 119
çurrapa, sust.: “Prostituta de baja calidad (cf. Lexmarg. s.u. 'zurrapa' o 'puta zurrapa')”.
nom.sing.: çurrāpa pach. 298

chançoneta, sust.: “chanzoneta”.
ac.pl.: chançōnētas pach. 71
chillare, v.: “chillar”.
part.pte.abl.sing.n.: chīllanti pach. 71
china, sust.: “quina”.
ac.sing.: chīnam pach. 523
chinche, sust.: “chinche”.
ac.pl.: chinches pach. 135
chirimia, sust.: “chirimía”.
nom.sing.: chĭrĭmīa pach. 67
chirlare, v.: “Parlar atropellada y ruidosamente (cf. Aut. s.u. 'chirlar')”.
pte.ind.: chirlat pach. 29, 571
chistare, v.: “chistar”.
inf.pte.act.: chistāre pach. 451
chupa, sust.: “Vestidúra ajustada al cuerpo, larga hasta cerca de las rodillas, que abraza las demás vestidúras interiores, encima de la qual no hai más ropa que la casaca […] (cf. Aut. s.u. 'chupa')”.
gen.sing.: chūpae pach. 278
chupare, v.: “chupar”.
Pte.ind.: chūpātis pach. 344

daifa, sust.: “daifa (prostituta) (cf. Aut., Corom. s.u. 'daifa') | 1º Germ(anía). Prostituta en general y sobre todo la que está bajo la protección de un rufián a quien mantiene (cf. Lexmarg. s.u. 'daifa')”.
ac.pl.: daifas pach. 9 nom.sing.: daifa pach. 29, 251
Corominas señala que proviene del hispanoárabe dáifa 'dueña, señora' con derivación irónica. Establece su primera documentación en La Pícara Justina (1605), que hay, evidentemente, que retrotraer.
dama, sust.: “dama”.
ac.pl.: dāmas pach. 291
dança, sust.: “danza”.
ac.pl.: danças pach. 101
de longe, loc.: “de lejos”.
loc.: dē longe pach. 551
de noche, loc.: “de noche”.
loc.: dē nōche pach. 487
Macarronismo de locución.
decire, v.: “decir”.
pte.subj.: dĭgas pach. 230
dehesa, sust.: “dehesa”.
ac.pl.: dĕhēsas pach. 604
deleite, sust.: “deleite”.
abl.sing.: dĕleite pach. 343
dentera, sust.: “Cierta desazón áspera, que cáusa en los dientes el haver comido cosas agrias ò frutas por madurar | Dár dentéra. Phrase vulgar metaphorica con que se explica, que el ver alguna cosa causa deseo, apetito, ò envidia (cf. Aut. s.u. 'dentera')”.
Nom.sing.: dentēra pach. 13
depresto, adv.: “de presto”.
adv.: deprestŏ pach. 279
Macarronismo de locución.
descargare, v.: “descargar”.
inf.pte.act.: descargāre pach. 96
desafius, sust.: “desafío”.
ac.pl.: dēsāfīos pach. 531
dexare, v.: “dejar”.
imp.act.pl.: dēxāte pach. 294Bis, 345 part.pte.nom.pl.masc.: dēxantes pach. 310 pte.ind.: dĕxant pach. 486
diablisonus, adj.: “diablísono”.
ac.pl.fem.: dĭablĭsŏnas pach. 449
Neoformación macarrónica.
diablus, sust.: “diablo”.
ac.pl.: dĭāblos pach. 144, 493
diamante, sust.: “diamante”.
gen.sing.: dĭămantis pach. 634
didisti, cf. dedisti.
pto.perf.ind.: dĭdisti pach. 523
Macarronismo morfológico.
diente, sust.: “diente”.
ac.pl.: dĭentes pach. 440
digius, sust.: “Las joyas, relicarios y otras alhajas de que suelen usar las mujeres y aun los hombres por adorno (cf. DRAE 1832, s.u. 'dij, ó dije')”.
abl.pl.: dĭgĭis pach. 273
doblare, v.: “doblar”.
pte.ind.: dŏblat pach. 424
donosus, adj.: “donoso”
ac.pl.masc.: dŏnōsos pach. 27
doradus, adj.: “dorado”.
abl.sing.masc.: dŏrādo pach. 209 pach. 213
ducadus, sust.: “ducado”.
ac.pl.: dŭcādos pach. 513
duende, sust.: “duende”.
ac.pl.: duendes pach. 145
dueña, sust.: “dueña”.
nom.sing.: dueña pach. 503
duquessa, sust.: “duquesa”.
ac.pl.: dŭquessas pach. 517

empujare, v.: “empujar”.
part.pte.nom.sing.masc.: empūjans pach. 549
encerrare, v.: “encerrar”.
pte.ind.: encierrat pach. 221
encrespare, v.: “encrespar”.
pte.ind.: encrespat pach. 566
enfadare, v.: “enfadar”
pte.ind.: enfādat pach. 17
engañare, v.: “engañar”.
pte.ind.: engāñat pach. 336
enrriçare, v.: “enrizar”.
pte.ind.: enrrīçat pach. 534
enrredus, sust.: “enredo”.
ac.pl.: enrrēdos pach. 626
enrriquecere, v.: “enriquecer”.
pte.ind.: enrrīquēcis pach. 17
erguidus, adj.: “erguido”.
ac.pl.masc.: erguīdos pach. 589
escarmentare, v.: “escarmentar”
pte.subj.: ěscărmientet pach. 43
exercicius, sust.: “ejercicio”.
ac.pl.: ĕxercĭcĭos pach. 357


No hay comentarios:

Publicar un comentario